Mona Haydar, Barbarian teklisinin klibinden bir kare.
Makale
16.08.2021
7 DAKİKA OKUMA SÜRESİ
Nehir Kovar
Felsefe ve kültürel incelemeler alanlarında eğitim aldı. 2013'ten beri film, sergi, yayıncılık gibi farklı kültürel üretim alanlarında feminist perspektifle çalıştı. Çatlak Zemin websitesi kurucu ekibinde ve burada editör rolü...
Göçmenlerin toplumsal şiddet ve söylemsel çatışmalara maruz kaldığı günlerde ilham verici sanatçılara her daim ihtiyacımız var. Suriyeli göçmen bir aileden gelen ABD’li rapçi, şair ve aktivist Mona Haydar “hepimizin sığabileceği bir alan açma”yı dert edinen hayatı ve şarkılarıyla bu ihtiyacımızı bir nebze olsun karşılıyor. Irkçılığa ve ayrımcılığa karşı duran şarkı sözleri ve video klipleriyle 2016’dan beri çevrimiçi ve dışı ortamları silkeleyen Haydar, sömürgeci fantezilerin her türlüsüne hitaben “Onlar medeniyse ben uygarlaşmayayım” diyor.
Müslüman bir kadın hip hop sanatçısı olabilir mi ya da dört başı mamur bir feminist? Veyahut düşünce ve eylemlerinde farklı etnik kökenleri, kültürleri olduğu kadar farklı cinsiyet kimliklerini kucaklarsa ne olur?1 Mona Haydar, son yıllarda şiddet araçlarıyla birbirinden kopartılan coğrafyalar arasında gezinerek sevgiyi, özgür seçimi ve yaşamın farklarının güzelliğini ilmek ilmek işliyor tüm işlerinde.
Suriyeli göçmen bir ailenin ikinci kuşak üyesi, ABD'li rapçi, şair ve aktivist Mona Haydar, çocukluğunun bir kısmını kalabalık bir ailede, Suudi Arabistan’da, müziğin günah kabul edildiği bir çevrede geçirdi. Burada, ataerkillik ile birleşen kadınlara yönelik örtünme baskılarının boğuculuğunu deneyimledi. Üniversiteyi Michigan’da İngilizce Bölümü’nde okudu, daha sonra Suriye’nin başkenti, dünyanın en eski kentlerinden biri, yaseminler diyarı olarak ünlenmiş Şam’da, İslam spiritualizmi ve Arapça alanlarında eğitim aldı. Farklı inançların bir aradalığı ve çok kültürlülük bağlamında Müslümanlığın bir seçim olarak yaşanabildiğine, örtünüp örtünmeme konusundaki kararı Müslüman kadınların bir nebze de olsa kendilerinin verebildiğine şahit oldu. Mona Haydar, kliplerinde kullandığı sözcük ve imgelerle Suriye kökleri ile ilgili açık ve örtük pek çok mesajı işliyor. Bu şarkılara geçmeden önce biraz başa sararak etkili bir görünürlük kazandığı ilk çıkış anına dönmek istiyorum.
“Talk to a Muslim” (Bir Müslüman ile konuş)
Mona Haydar, Cambridge Halk Kütüphanesi önü, 2016. (Fotoğraf: AJ+'ın video haberinden bir kare.)
Mona Haydar, New York şehrinin ilerici teoloji okulu Union Theological Seminary’de Hıristiyan etiği üzerine yüksek lisans yaptı. Yerli halkların, beyaz olmayanların ve LGBTIQ+ların haklarını hem sanatsal üretimlerinde hem de gündelik kamusal yaşamı içinde savundu. Son şarkısı Good Body’de, tüylü tüysüz, büyük küçük, kısa uzun, kıllı kılsız bütün bedenlerin güzelliğini vurguladı; şarkının klibinde cis heteroseksüel olmayanlara, translara ve geylere, kuirlere yer verdi.
Amerika’da, İkiz Kuleler'in yıkılışı ve Irak’ın işgalinden sonra gerçekleşen göç dalgalarına bağlı olarak yükselen sağcı ırkçılık, IŞİD’in Paris (2015) ve San Bernardino, Kaliforniya (2015) saldırılarından sonra tırmanışa geçti. Örtülü Müslüman kadınlar, bu nefret nesneleştirmesinden doğrudan etkilendi. Örneğin Mona, bir keresinde, ikinci çocuğuna hamile olduğu sırada, yanından geçen iki erkeğin yüksek sesle “o göbeğin altında ne var merak ediyorum, lanet olasıca örtüyü kafasından söksem keşke” diye sövdüğünü söylüyor. Bu tip laf atmaların yanında ABD’nin çeşitli kentlerinde cami çıkışlarına yapılan ırkçı saldırılar da söz konusuydu. Mona Haydar ve eşi Sebastiyan böyle bir atmosferde, yaşadıkları kent Cambridge, Massachusetts’te yükselen nefret yüzünden önce endişeyle eve kapanmış sonrasındaysa bir inisiyatif alma ihtiyacı duymuştu.
Mona, oğlu, eşi ve bir köpek ile birlikte kent meydanına çıktı, Cambridge Halk Kütüphanesi’nin önünde dururken (Iraklı bir gençten esinlenerek) elindeki kartona şu sloganı yazdı: “Bir Müslüman ile konuş” (Talk to a Muslim). Mona ve Sebastiyan, yoldan gelip geçenlere donut ve kahve ikram ederek bir diyalog çağrısı yaptılar. İsteyen herkesle, konuşmak istedikleri her konuda sohbet ettiler.2 Bu çağrı daha sonra üniversite kampüslerinden büyük kent meydanlarına kadar çeşitli mekanlarda tekrar edildi, Amerikalı Müslüman ve beyaz olmayan topluluklara ilham oldu. Kampanya sırasında kocası Sebastiyan basit bir gerçeği dillendirdi. Sebastiyan’ın kendi kendine ya da çocuğuyla dışarı çıktığında deneyimlediği kaygısız ve özgür ülke, örtülü partneri Mona Haydar ile çıktığında birdenbire saldırganlaşıyordu.3
Terör gruplarının eylemlerinin Müslümanlar üzerinde yarattığı bir tür kolektif suçluluk hâlini yanlış bulan Mona, İslam hakkında dünyayı eğitmenin ne kendi işi ne de isteği olduğunu söylüyor; onun tüm ilgisi “insanlarla insanlık hakkında konuşmak”. Mona Haydar’ın duyduğu bu konuşma ihtiyacı çok kısa bir sürede şiirlere, şarkılara ve video kliplere dönüştü.
#hijabiXmona
Haydar’ın şarkıları, insanları birbirinden ayrı düşüren beyaz üstünlükçü ırkçılığa karşı hip hop kültürü etrafında insanları bir araya getirebilme arzusuyla şekillendi. Amerika’da ırkçılığın özelleşmiş bir türü olarak yükselen Müslüman düşmanlığına, göçmen karşıtlığına, beyaz üstünlükçü tek tipleştirmeye karşı hip hop ve şiirle mücadele etme yöntemi alışıldıktı. Bu tür kültürel üretimler yapan, Omar Offendum ve Narcy gibi beyaz olmayan ya da müslüman erkekler de hâlihazırda ünlüydü.4 Fakat ne Arap-Müslüman, örtülü, hamile bir bedenle müzik yapan bir hip hop şarkıcısına ne de farklı farklı kadınlıkların temsil edildiği kliplere hip hop çevreleri aşinaydı.
2017 yılında, Dünya Müslüman Kadınlar Günü’nde Mona Haydar, hem beyaz üstünlükçülere hem de Müslüman kadınların nasıl olması gerektiğini baskı yoluyla erkeklerin bir hakkı olarak pazarlayan ataerkil modele kafa tutan ilk klibi Hijabi’yi (Örtülü) yayınladı. Mona, hamileliğinin son aşamalarındaki kocaman göbeğini seve seve şarkısını söyledi, dans etti. Hem örtünen kadınlara yönelik klişe söylemlerle hem de patriyarkayla tatlı tatlı dalgasını geçti. Mona, “usandım” “büyülenmelerinden” diyordu, “öğrenmek istiyorsan” “paypal” ile ödemesini yap (I'm bored with your fascination, I need that PayPal, PayPal, PayPal, if you want education). Ve ekliyordu: “Nefret de etsen, ben hâlâ örtünüyorum” (So even if you hate it, I still wrap my hijab).
Şarkı, siyah Müslüman tarihsel figür, Malcom X’e de bir gönderme ile #hijabiXmona5 etiketiyle dolaşıma girdi. Hijabi, milyonlarca kişi tarafından izlendi. Billboard dergisi tarafından 2017 yılının en protest6 ve tüm zamanların feminist marş niteliğindeki en iyi 25 şarkısından biri ilan edildi.7
Mona, 2018 yılında, insan tanımından dışlama yoluyla medeniyet dışı (savage) ve barbar ilan edilmiş şeylerin güzelliğini ve hazzını kinayeli bir üslupla sahiplenen Barbarian teklisini ve klibini yayınladı. Barbarican isimli EP'sinden çıkan bu şarkı sömürgeci fanteziler, korku ve önyargılar kadar Batılı güzellik algısını da tiye alıyor; ırkçı savaş ekonomisini karşısına alarak: “Onlar medeniyse ben uygarlaşmayayım” (If they’re civilized, i would rather stay savage) diyordu.
Dikey hiyerarşileri eritmek ve farklılıkları kucaklamak
Mona Haydar, ELLE dergisi, 2018. (Fotoğraf: Wikimedia Commons.)
Örtünmenin aile, toplum ya da hükümet tarafından kadınlara karşı nasıl bir silah olarak kullanılabildiğini de örtünmeyi her durumda baskı ile ilişkilendiren beyaz üstünlükçü özgürlük anlayışını da aynı anda eleştiriyor Mona Haydar. Patriyarkal güç ilişkileri içinde konumlanmış kadınların ezilmesinde rol oynayan karmaşık ve problemli süreçleri vurgularken kendi örtünmesini ABD’deki güzellik endüstrisinden bir özgürleşme edimi olarak gördüğünü söylüyor. Mona için örtünmek, kendisi için güzel ve değerli olana kendisinin karar verebilme özerkliğiyle eşdeğer.
Kadınların kendi bedenleri ve yaşamlarının nasıl olacağı hakkındaki kararı, tarihsel olarak erkeklere bir hak olarak tanıyan inanç ve düşünceleri baskı olarak değerlendiriyor Mona. Küresel erkek egemenliğini kadınlara karşı bir kitle imha silahı olarak gördüğünü de ekliyor. Şarkılarında bu ikili farkındalık hep bir arada işleniyor: Bedenler kendilerine aittir ve bedenler arası ilişkilerin nasıl olacağına ve kurulacağına yalnızca beyaz üstünlükçü bakış karar veremez. Böylece hem Müslüman hem feminist olmak, hem örtülü giyinip hem hip hop icra etmek gibi çelişkili gibi görünen toplumsal kimlik ve eylemleri, içinde konumlu oldukları baskı mekanizmalarının tüm somutluğunda, tekmili birden ortaya koyuyor ve tektipleştirme mantığının zeminini çatlatıyor.8
Baskısız, özgür seçime dayalı bir yaşamda, çelişik gibi görülen şeyleri deneyimleme, kim olduğunu ve nelere kıymet verdiğini seçebilme, tüm bunları bir tür kendilik hakkı olarak görme diyebiliriz Mona Haydar’ınkine. “Daha fazla sevgi ve hepimizin sığabileceği bir alan açma”9 derdinde olan bir potada, dikey hiyerarşileri eritme ve farklılıkları kucaklama...
Makale 
Etiketler
Makaleler
